نشست کارگروه کمیته حمایت از کسب‌وکار مورخ 1402/09/12 به تجربه بخش خصوصی در حوزه فعالیت‌های ریلی و سرمایه‌گذاری در این بخش و قیمت بلیط قطارهای 5 ستاره اختصاص داشت. این نشست با حضور نمایندگانی از اتاق ایران، اتاق تعاون و اتاق اصناف، سازمان حمایت از مصرف کنندگان و تولیدکنندگان، وزارت راه و شهرسازی و انجمن صنفی شرکتهای حمل و نقل ریلی و خدمات وابسته برگزار شد.
در این جلسه ایجاد قطارهای ۵ ستاره، آیین‌نامه و استانداردهای آن مورد توجه قرار گرفت. بر اساس آنچه از سوی فعالان بخش خصوصی تشریح شد، از آنجاکه استانداردهای تعیین شده برای قطارهای ۵ ستاره بسیار سخت‌گیرانه است، برای جذب، امنیت و فعالیت سرمایه‌گذار بخش خصوصی، امتیاز خاص «قیمت‌گذاری بر اساس عرضه و تقاضا و کشش بازار» مد نظر قرار گرفته است؛ اما با تعیین سقف افزایش نرخ برای قطارهای 5 ستاره و عدم تناسب با نرخ تورم، عملا این امتیاز و مشوق نابوده شده است.
طبق گفته نمایندگان انجمن صنفی شرکت های حمل و نقل ریلی و خدمات وابسته آمارها نشان می‌دهد: با وجود بالا بودن قیمت در قطارهای 5 ستاره، رضایت مهمان و بالاترین ضریب اشغال از زمان شروع به کار این نوع قطارها (سال 1395) تجربه شده و هدف سیاست‌گذار از ایجاد قطارهای 5 ستاره محقق شده است.
فعالان بخش خصوصی در ادامه به سال ۱۳۹۷ و تصویب دستورالعمل قیمتی برای قطارهای 5 ستاره و تعیین سقف حداکثر ۳ برابر میانگین قیمت مصوب هیات مدیره راه‌آهن برای قطارهای ۴ ستاره اشاره کردند که شروع دوران غبارآلود در این حوزه بود. این مصوبه در سال ۱۳۹۹ لغو شده و مجدد در سال ۱۴۰۰ برمی‌گردد و شرایط را برای سرمایه‌گذاران سخت می‌کند.
نکته دیگر اینکه در سال ۱۴۰۱ ستاد تنظیم بازار قیمت بلیت قطارهای عادی را ۲۵ درصد افزایش داد و قطارهای ۵ ستاره از افزایش ۲۵ درصد قیمتی، مستثنی شدند و همچنان استدلال این رفتار مبهم است. در سال ۱۴۰۲ نیز این اتفاق تکرار شد و از ۲۹ درصدی که ستاد تنظیم بازار به سایر قطارها مجوز افزایش قیمت داد، تنها ۱۰ درصد برای افزایش قیمت بلیت قطارهای ۵ ستاره در نظر گرفت.
در حال حاضر بلیت قطارهای ۵ ستاره به قیمت سال ۱۴۰۰ فروخته میشود که با توجه به این سطح از تورم، مورد اعتراض بخش خصوصی است و خلاف مصوبات قبلی میباشد.
بر اساس آنچه سرمایه‌گذاران بخش خصوصی مطرح کردند، این تصمیم‌گیری‌ها موجب شده تا قطارهای ۵ ستاره که ۴ کلاس داشتند امروز با یک کلاس آن هم در سطح اکونومی فعالیت کنند و به زودی عرضه این کلاس هم متوقف خواهد شد. کل تعداد قطارهای ۵ ستاره، تنها به ۵ درصد مسافران، خدمت ارائه می‌دهد و مخاطبان خاص دارد که اغلب گردشگران و خارجی‌ها هستند.
به باور فعالان اقتصادی بخش خصوصی راه‌حل اصلی، برگرداندن سیاست‌ها به سمت قیمت‌گذاری بر اساس عرضه و تقاضاست، البته رسیدن به این مرحله باید به تدریج اتفاق افتد، بنابراین پیشنهاد این است که در قدم اول با قطارهای 5 ستاره نیز مانند قطارهای عادی برخورد شود و بعد از مدتی به سیاست‌های اولیه برگشت و اجازه دهند قیمت‌های بلیت قطارهای ۵ ستاره بر اساس عرضه و تقاضا تعیین شود.
بر اساس آنچه در این جلسه مطرح شد، نیاز حوزه ریلی کشور به یک نهاد رگولاتور با مشارکت بخش خصوصی است، در حال حاضر متولی بخش راه‌آهن، نهادی مدیریت مالکیتی است که رقیب بخش خصوصی بوده و بازار انحصاری ایجاد کرده است.
به اعتقاد بخش خصوصی، رویکردها و سیاست‌های حاکم بر بخش ریلی، نادرست است. چون اصول بازار آزاد در آن پذیرفته نیست، پس موانعی در برابر حرکت بخش خصوصی قرار داده میشود که در واقع بطور غیرمنصفانه، ناتوانی بخش خصوصی را نشان دهد و به دنبال آن خود دولت کار را دست بگیرد.
از آنجایی که نمایندگان شرکت راه‌آهن به دلیل یک سانحه ریلی در این نشست حضور پیدا نکردند، نمایندگان سازمان حمایت از تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان به تشریح روند تصویب قیمت بلیت قطارها در ستاد تنظیم بازار پرداختند. بر اساس آنچه گفته شد، موضوع تغییر قیمت بلیت قطارها ابتدا توسط شرکت راه‌آهن بررسی و به وزارت راه اطلاع داده میشود، سپس وزارت راه، درخواست لازم را به سازمان حمایت می‌دهد و سازمان نظر کارشناسی خود برای ستاد تنظیم بازار ارسال می‌کند. در نهایت ستاد تنظیم بازار بعد از بررسی‌های کارشناسی درباره قیمت، تصمیم‌گیری کرده و تغییرات را ابلاغ می‌کند.
در این بین عدم ارائه آنالیز هزینه‌ها از سوی شرکتهای قطارهای ۵ ستاره به عنوان علت جلوگیری از افزایش قیمت بلیت این نوع قطارها مطرح شد که طبق اظهار نمایندگان بخش خصوصی، الزامی برای آن نبوده است.
از طرفی بر اساس اظهارات نماینده سازمان حمایت تا به امروز هیچ قیدی درباره مستثنی شدن قیمت‌گذاری درباره بلیت قطارهای ۵ ستاره و انواع دیگر در اختیار سازمان قرار نگرفته است.
در ادامه محمد قاسمی، رئیس مرکز پژوهش‌های اتاق ایران، پیشنهاد داد: مطالعاتی که توسط شرکتهای قطار 5 ستاره انجام شده و اطلاعاتی که در اختیار آنهاست، به مرکز پژوهش‌های اتاق ایران داده شود تا بر اساس آنها یک پژوهش رسمی در حوزه راه‌آهن، وضعیت انحصاری حاکم بر آن، شرایط سرمایه‌گذاری خصوصی و دیگر موضوعات مترتب بر این حوزه، انجام شود.
بر اساس اظهارات او در حال حاضر، سیاست‌های دستوری در حوزه ریلی، موجب شده شرکت‌ها در پرداخت حقوق و دستمزد خود دچار مشکل شوند و هر کجا منابع مالی بخشکد، یعنی اقتصاد متوقف میشود و این یعنی پایان سرمایه‌گذاری.
به باور قاسمی برای حل مشکل شرکتهای قطار 5 ستاره، می‌توان از ظرفیت هیات مقررات‌زدایی و شورای رقابت نیز استفاده کرد.
در نهایت بر اساس آنچه گفته شد، محمد اسکندری، مدیر دبیرخانه کمیته حمایت از کسب و کار اینگونه جمعبندی نمود که نامه‌ای توسط دبیرخانه کمیته حمایت از کسب‌وکار برای وزیر راه و شهرسازی ارسال شود مبنی بر اینکه مصوبه ستاد تنظیم بازار در ارتباط با افزایش قیمت بلیط برای قطارهای 5 ستاره ابلاغ و اجرا گردد. و گزارش این جلسه به اطلاع وزیر محترم راه رسانده شود و از ظرفیت کمیسیون فرعی و به دنبال آن شورای عالی ترابری برای حل مشکل استفاده شود و هم‌زمان انجمن ریلی کشور اعتراض خود را نسبت به روند قیمت‌گذاری به سازمان حمایت اعلام کند.
از طرفی گزارشی از وضعیت و خسارت‌هایی که طی دوسال گذشته به شرکتهای قطار 5 ستاره وارد شده، تهیه و برای سازمان بازرسی ارسال شود و گزارشی هم توسط مرکز پژوهش‌های اتاق ایران، درباره حوزه حکمرانی خطوط ریلی و اینکه به دلیل وجود انحصار و تخریب شرایط رقابتی، نهاد رگولاتوری در این بخش نیاز است، تهیه گردد.